Organy - NOSPR

„Niezwykle istotna była faza projektowa – setki rysunków, które nie powstałyby bez użycia współczesnej technologii, technik kreślenia, obliczeń”

Łącząc bogactwo śląskich tradycji organowych z najlepszymi zdobyczami francuskich organmistrzów, organy NOSPR są pomostem między tym, co lokalne a tym, co globalne.

Uroczystość otwarcia nowej siedziby NOSPR dzieli od koncertu inaugurującego nasze organy 3026 dni. Długo? Przytoczmy kilka liczb. Instrument jest wielkości domu piętrowego i składa się z blisko miliona ręcznie wyprodukowanych części. Oznacza to, że każdej doby, licząc od otwarcia NOSPR do koncertu inaugurującego organy, warsztat Antona Škrabla musiał zaprojektować, wyprodukować i zmontować 330 części. Pracując non stop, budowniczowie mieliby więc ok. 4,5 minuty na produkcję i montaż każdego elementu.

Mechanika w służbie muzyki

Aż do uruchomienia centrali telefonicznej pod koniec XIX wieku, organy uznawane były za najbardziej złożony mechanizm skonstruowany przez człowieka. Nie jest to zwykły instrument, a potężna fizyczna machina zrośnięta z przestrzenią, zależna od jej specyfiki, reagująca na zachodzące w niej zmiany. Nic dziwnego, że budowa organów wymaga współpracy co najmniej dwudziestu specjalistów różnych dziedzin, a ostateczny efekt to przede wszystkim zasługa ich uszu i rąk.

Owocem niezliczonych godzin konsultacji i poszukiwań autora koncepcji organów NOSPR, Juliana Gembalskiego, głównego budowniczego, Antona Škrabla oraz architekta siedziby NOSPR, Tomasza Koniora, jest monumentalny instrument w stylu francuskiego symfonizmu, mierzący 13 metrów wysokości, 9 metrów szerokości i 6 metrów głębokości, składający się ze 108 głosów i dwóch stołów gry, z których jeden wzbogacono o manuał w stylu niemieckim.

Współczesność, czyli możliwości

Choć w organach NOSPR znalazło się wiele rozwiązań inspirowanych legendami z katedr w Rouen czy paryskiej Notre Dame, to przede wszystkim instrument współczesny, na miarę XXI wieku. Współczesny, czyli uniwersalny – taki, który otwiera przed nami miliony możliwości, pozwala bez oporów sięgać wstecz, do muzyki dawnych mistrzów, i w przód, przygotowując nas na muzykę, której jeszcze nawet nie potrafimy sobie wyobrazić.

Milion części – milion możliwości.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Instrument szyty na miarę XXI wieku, czyli połączenie tradycji i nowoczesności

Koncepcję instrumentu stworzył Profesor Julian Gembalski. Ogólne założenia instrumentu to ścisłe nawiązanie do tradycji francuskich organów wychodzącej ze wzorców stworzonych przez najwybitniejszego organmistrza francuskiego Aristide Cavaillé-Coll’a i jego następców. Organy w NOSPR inspirowane były instrumentami kościoła Saint-Sulpice i katedry Notre Dame w Paryżu, a także katedry w Rouen. Ubogacenie instrumentu stanowi dodatkowy zespół brzmieniowy nawiązujący do romantycznych tradycji niemieckich, co sprawiło, że organy przybrały charakter tak zwanych organów uniwersalnych. Organy zamykają się zatem w 105 głosach podzielonych na pięć manuałów i klawiaturę pedałową, a uzupełnieniem dyspozycji są 3 głosy perkusyjne sterowane elektrycznie (łącznie 7 789 piszczałek). Wszystkie te zespoły brzmieniowe są rozmieszczone na czterech kondygnacjach wewnątrz szafy organowej mierzącej 13 metrów wysokości, 9 metrów długości i 6 metrów głębokości.

(…) to właśnie do tradycji francuskich organów symfonicznych postanowiliśmy nawiązać, projektując nasz instrument. Założyliśmy przy tym, że nie będziemy budować kopii konkretnych organów, a instrument współczesny, odpowiadający naszej Sali koncertowej na miarę XXI wieku.

Stoły gry jako centrum sterowania

Stacjonarny stół gry

• ściśle inspirowany francuskimi instrumentami z przełomu XIX i XX wieku,
• znajduje się w cokole szafy organowej na poziomie 1 Sali koncertowej,
• 4 manuały i klawiatura pedałowa,
• mechaniczna traktura gry wspomagana tzw. dźwignią Barkera,
• możliwość rejestracji dźwięku,
• skala klawiatury manuałowej: C-c⁴,
• skala klawiatury pedałowej: C-g¹,
• przeznaczony jest do gry z orkiestrą jako partia tutti,

Mobilny stół gry

• forma współczesna
• 5 manuałów i klawiatura pedałowa (5 manuał obsługiwany wyłącznie z mobilnego stołu gry)
• sekcja brzmieniowa 5 manuału nawiązuje do romantyzmu niemieckiego
• elektryczna traktura gry i rejestrów
• możliwość rejestracji dźwięku
• może być ulokowany w dowolnym miejscu na estradzie
• skala klawiatury manuałowej: C-c⁴
• skala klawiatury pedałowej: C-g¹
• wykorzystywany w koncertach z orkiestrą jako partia solowa oraz podczas recitali

Nie zapomniano także o urządzeniach pomocniczych, czyli kombinacje Setzera, szafy ekspresyjne (man. III i V) i wałek crescendo. Poszerzeniem możliwości kolorystycznych i dynamicznych stanowią tzw. łączniki oktawowe (fr.: octaves graves, octave aigue, niem.: super/sub-oktav-koppeln).

Ciekawostka: kombinacje Setzera, czyli komputerowy magazyn pamięci posiada 100 banków pamięci, a w każdym z nich można zapisać 10 000 kombinacji rejestrów, co oznacza milion możliwości registracyjnych.

Dyspozycja

Organy NOSPR - szczegółowa dyspozycja

Czy organy to tylko to co widzimy z zewnątrz?

Oczywiście, że nie!

za tym pięknym prospektem kryje się szafa organowa o powierzchni ok. 150m2 rozmieszczonych na 4 kondygnacjach. Na każdym z nich zostały umieszczone poszczególne sekcje brzmieniowe, czyli rzędy piszczałek, odpowiadających kolejnym głosom. Sam prospekt złożony jest z piszczałek, które – tak samo jak te umieszczone wewnątrz szafy organowej – wydają dźwięki.

W prospekcie i w szafie organowej znajduje się łącznie 7 789 piszczałek w tym 896 drewnianych, pozostałe wykonane są z różnych stopów metali. Największa piszczałka ma ok. 10 m długości i wytwarza dźwięk o częstotliwości 16 Hz na sekundę. Najmniejsza zaś ma ok. 11mm długości i wytwarza dźwięk o częstotliwości ok. 15 600 Hz na sekundę.

Ciekawostka: częstotliwość wytwarzanego dźwięku przez najmniejszą piszczałkę mieści się w górnej granicy słyszalności u osoby dorosłej

Cały instrument zasilany jest przez 8 dmuchaw elektrycznych pobierających powietrze z zewnątrz i dostarczających sprężone powietrze pod odpowiednim ciśnieniem do miechów organowych (magazynów powietrza), które dostaje się następnie do kanałów powietrznych, a dalej do wiatrownic i piszczałek. Ciśnienie jakie wytwarzają dmuchawy w poszczególnych sekcjach brzmieniowych wynosi od 120 mm SW (milimetry słupa wody) aż do 280 mm SW.